حسن کچل کیست؟ یا اپیدرمولیز بولوزا چیست؟
فرقی نمی کند که در رابطه با چه موضوعی سوال داشته باشید، قطعاً ویکی پدیا جوابتان را می دهد!!
برای بسیاری از ما مشکل است که روزهای پیش از تولد ویکی پدیا را به یاد آوریم! تقریباً همه ی ما عادت کرده ایم که منبعی عظیم از اطلاعات درباره ی موضوعات مختلف را در اختیار داشته باشیم.
اما تا به حال حتی ذره ای درباره ی این فکر کرده اید که:
«چه شد که دانشنامه ای به این عظمت در دنیای وب به وجود آمد؟»
دلیل محبوبیت ویکی پدیا چیست؟
مگر ممکن است که دانشنامه ای به این عظمت محبوب نباشد؟!
تا سپتامبر ۲۰۱۸، حدود شش میلیون مقاله به زبان انگلیسی در ویکی پدیا به ثبت رسیده اند و البته وجه حیرت انگیز گزارشات حاکی از آن است که با در نظر گرفتن تمام مقالات به زبان های مختلف، تا کنون حدود ۴۵ میلیون مقاله در ۲۹۲ زبان مختلف در این دانشنامه ی آزاد منتشر شده اند!
قطعاً مهم ترین دلیل محبوبیت ویکی پدیا، گستردگی و تنوع اطلاعات موجود در آن است.
جرقه های آغازین
حال با در نظر گرفتن تعداد مقالات ثبت شده در ویکی پدیا ، دیگر "ویکی پدیا چیست ؟" را در یک جواب ساده ی :" دانشنامه است! " خلاصه نمی کنید! قطعاً ماجرای به وجود آمدن این منبع عظیم از اطلاعات نیز می تواند بسیار جالب باشد.
خلاصه ی داستان این است که در سال ۲۰۰۱ جیمی ولز (Jimmy Wales) و لری سَنگِر ( Larry Sanger) ویکی پدیا را بنا نهادند!
البته قطعاً کار به سادگی این یک جمله نبوده است!
ساخت دانشنامه ای آزاد به بزرگی ویکی پدیا پروژه ای بود که مدت ها ذهن ولز را درگیر کرده بود و اولین تلاش او برای تحقق رویایش، راه اندازی دانشنامه ی نوپدیا در سال ۲۰۰۰ (درست یک سال پیش از راه اندازی ویکی پدیا،) بود.
ولز به امید اینکه روزی نوپدیا تبدیل به منبع بی همتایی از اطلاعات شود، سنگر را به عنوان سرپرست بخش نگارش و ویراستاران استخدام کرد.
متاسفانه از آن جا که فرآیند تولید محتوا به کندی صورت می گرفت نوپدیا نتوانست پیشرفت چشمگیری داشته باشد.
در همین زمان بود که سنگر طی ملاقاتی با شخصی به نام بِن کویتز با مفهوم و امکان جدیدی به نام «ویکی» آشنا شد. «ویکی ها» سایت هایی بودند که محتوا و مقالات آن ها با همکاری مخاطبانشان ایجاد می شدند.
درست در همین جا بود که سنگر و ولز به فکر استفاده از مدلی مشابه با «سایت های ویکی» برای توسعه و افزایش تعداد مقالات دانشنامه، افتادند و درواقع معنی ویکی پدیا نیز از همین جا سرچشمه می گیرد.
«ویکی» که عنوان سایت های تعاملی با مخاطبان بود و «پدیا» هم از انتهای واژه انسایکلوپدیا در (encyclopedia) یا همان دانشنامه به زبان انگلیسی به معنای دانشنامه گرفته شده است.
بالاخره «ویکی پدیا» دانشنامه ای، با کمک شرکت بومیس در سن دیئگو در پانزدهم ژانویه ۲۰۰۱ متولد شد. شرکت بومیس پهنای باند و سرور های ویکی پدیا را در سال های آغازین تامین می کرد.
ویکی پدیا پیشرفتی نداشت!
در ابتدا سنگر (رئیس بخش نوشتار و ویرایش) و کارمندان شرکت بومیس مطالب سایت ویکی پدیا را تهیه می کردند اما تا مدت ها محتوای این سایت مورد توجه مخاطبان قرار نمی گرفتند تا اینکه روزنامه ی نیویورک تایمز مطلبی درباره ی « ویکی پدیا چیست ؟» در سال ۲۰۰۱ منتشر کرد.
این مقاله انفجاری برای شهرت ویکی پدیا بود که پس از آن منجر به ثبت ۱۵۰۰ مقاله در ماه و جمعاً ۲۰,۰۰۰ مقاله در اولین سال آغاز به کار ویکی پدیا شد.
امروزه، به طور میانگین در هر ثانیه دو مطلب ویرایش و روزانه ۵۵۰ مطلب جدید در ویکی پدیا منتشر می شوند.
شما هم می توانید در ویکی پدیا مطلب منتشر کنید!
هر کسی می تواند اطلاعات مفیدی را گردآوری، آن ها را ویرایش و مطلب به دست آمده را در ویکی پدیا منتشر کند و برای این کار نیاز به داشتن مدرک رسمی و تخصص در زمینه ی موضوع مطلبی که می نویسد ندارد!
پس کافیست درباره ی هر موضوعی که برایتان جالب است تحقیق کنید و آن چه در منابع معتبر خوانده اید را خلاصه کرده و در قالب یک مطلب جدید نوشته و در ویکی پدیا منتشر کنید.
حتی می توانید مطالبی که در گذشته در ویکی پدیا توسط اشخاص دیگر منتشر شده اند را ویرایش کنید، به آن ها اطلاعات جدیدی اضافه ، موارد اضافی را حذف و از نظر خوانایی و ظاهری آن ها را ادیت کنید، حتی می توانید به آن ها تصویر، فایل صوتی یا ویدیو الحاق کنید.
البته ویکی پدیا اجازه ی انتشار مطالب با موضوعات زیر را به شما نخواهد داد (هرچند بسیاری از این موارد را می توانید در زیرمجموعه های ویکی پدیا منتشر کنید که پس از این بخش در همین مطلب آن ها را معرفی خواهیم کرد):
• معنی واژه ها و اصطلاحات – ویکی پدیا فرهنگ لغات نیست و اجازه ی انتشار به مطالبی که تنها معنی یک یا چند اصطلاح یا لغت را بیان می کنند را نمی دهد.
با این حال، صفحاتی در ویکی پدیا با نام « صفحات ابهام زدایی» وجود دارند که تنها شامل فهرستی از واژگان مشابه با معانی متفاوت هستند.
به عنوان مثال نمی توانید معنی «ترسیدن» را در ویکی پدیا پیدا کنید، با این حال مقاله ای در رابطه با «ترس» در ویکی پدیا وجود دارد که مانند لغت نامه تنها معنی این واژه را بیان نمی کند بلکه جنبه های مختلف ترس، تفاوت آن با فوبی و واکنش انسان ها هنگام ترس را نیز در بر گرفته و تبدیل به یک مقاله ی کامل در رابطه با ترس شده است. از این رو، ویکی پدیا اجازه ی انتشار این مطلب را به نویسنده ی آن داده است. برای خواندن این مطلب می توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%B3
در رابطه با صفحات ابهام زدایی، کلمه ی «شیر» را در نظر بگیرید. ممکن است کاربری با جست و جوی شیر در گوگل قصد مطالعه ی مطلبی در رابطه با شیر جنگل را داشته باشد و کاربر دیگری به دنبال فواید شیر گاو باشد! درواقع در هر زبانی تعدادی کلمات یکسان با معانی متفاوت وجود دارند. صفحات ابهام زدایی فهرستی از این عبارات و حوزه ی موضوعی آن ها را در اختیار کاربر قرار می دهد تا وی بتواند به راحتی به همان مطلبی که مد نظرش است، هدایت شود.
در مثال شیر، ویکی پدیا صفحه ای مانند تصویر زیر را نشان می دهد. حال با کلیک بر روی لینک های آبی رنگ می توانید به مقالات «شیری» که مد نظرتان بوده دسترسی داشته باشید.
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1
• تالیفات شخصی، مطالب جدید بدون تایید قبلی یک منبع موثق، معرفی اختراعات جدید خودتان و هر مطلب دیگری که پیش از این هیچ منبع موثقی در رابطه با آن توضیحاتی نداده باشد.
• تالار گفت و گو
• دفترچه ی خاطرات شخصی یا بلاگ شخصی
• تبلیغات برای خود یا کسب و کار های دیگر
• درج فهرست وار مجموعه ای از لینک های مطالب موجود در اینترنت (چه این مطالب در ویکی پدیا بوده باشند و چه در سایت های دیگر) – البته این مورد شامل صفحات ابهام زدایی که برای سازماندهی مقالات ایجاد شده اند نمی باشد. همچنین می توانید یک یا دو لینک خارجی به مطالب سایت های دیگر در متن قرار دهید اما فهرستی طویل و طوطی وار از لینک صفحات سایت های دیگر در ویکی پدیا جایی ندارند!
سایر مطالبی که ویکی پدیا مجوز انتشار آن ها را نمی دهد:
• شجره نامه ها، دفترچه تلفن، گزارش ها، راهنمای سفر، یادبودها، راهنمای اینترنت، محتوا و یا خلاصه کتاب های خودآموز یا درسی و غیره (البته اگر همراه با تحلیل کتاب همراه با منبع تحلیل کننده باشد اشکالی ندارد)، مجموعه ای تصاویر یا ویدیو ها، اخبار، شایعات و مذاکرات سیاسی و زندگینامه ی خودتان. به بیان ساده، می توانید مطالب مفید کاربردی موجود در منابع مختلف و معتبر را مطالعه و خلاصه ای از آن ها را با ذکر منبع در ویکی پدیا منتشر کنید. این همان ذات دانشنامه است! محلی برای انتشار مطالب مفید بر اساس استنادات قوی!
چگونه در ویکی پدیا مطلب بنویسیم؟
برای نوشتن اولین مقاله ی خود در ویکی پدیا کافیست به این صفحه مراجعه کنید:
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87
فرزندان ویکی پدیا!
اگر به صفحه ی نخست ویکی پدیا مراجعه کنید، در پایین صفحه لینک هایی با عناوین مختلف خواهید داد. این عناوین مربوط به سایت های اعضای خانواده ویکی پدیا هستند.
این ها همگی زیر مجموعه های ویکی پدیا هستند که در هر یک می توانید بسیاری از مطالبی که حق انتشار آن ها در دانشنامه ی اصلی ویکی پدیا را ندارید، منتشر کنید. فهرست هریک از این ویکی ها و موضوعات مطالب قابل انتشار در آن ها را در ادامه توضیح می دهیم:
Wikibooks: ویکی کتاب محلی است که می توانید نقد کتب مختلف، راهنماهای آموزشی و کتاب درسی را در آن منتشر کنید. هدف ویکی کتاب به اشتراک گذاری محتوا و کتب آموزشی است که می توانند حتی در ویکی دانشگاه (که در ادامه آن را معرفی خواهیم کرد) مورد استفاده قرار گیرند.
کتاب های داستانی و سایر نوشتارهایی که جنبه ی آموزشی یا دستورالعملی ندارند در ویکی کتاب حذف خواهند شد.
Wikiversity: یا همان دانشگاه ویکی همانگونه که از نامش مشخص است، محلی برای ارائه ی دروس، یادگیری پروژه ها و منابع است. محتوا و مقالات توسط هر دبیر، دانش آموز یا محققی که مایل باشد می تواند نوشته و در ویکی دانشگاه منتشر شود.
Wikisource: ویکی سورس یا همان ویکی نبشته درواقع یک کتابخانه ی آنلاین به شمار می رود که مستندات تاریخی، کتاب های مرجعی که قبلاً توسط انتشارات دیگر منتشر شده اند و ترجمه های آن ها به زبان های دیگر را شامل می شود.
توجه داشته باشید که داده ها، جدول ها و فرمول های ریاضیاتی، کد های کامپیوتری، داده های آماری (نظیر نتایج انتخابات ریاست جمهوری کشورها)، متونی که قبلاً توسط هیچ ناشر دیگری منتشر نشده اند و متونی که حق کپی برداری از آن ها منع شده است را نمی توان در ویکی سورس منتشر کرد.
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B6_%D8%AD%D9%82_%D8%AA%DA%A9%D8%AB%DB%8C%D8%B1
Wikivoyage: که راهنمای سفر آنلاین به شهر های مختلف است. خوشبختانه این زیر مجموعه از ویکی پدیا در زبان فارسی نیز موجود است و تا کنون حدود ۸۵۰۰ راهنمای سفر در آن به ثبت رسیده اند.
Wikinews: ویکی خبر یک منبع خبری است که هرکسی می تواند اخباری از سیاسی و اقتصادی گرفته تا فرهنگی را در آن ثبت و منتشر کند.
Wikiqoute: ویکی گفتاورد منبعی از نقل قول های جالب توجه از مشاهیر جهان است و تاکنون حدود ۸۵۰۰ صفحه به زبان فارسی در آن وجود دارد. طبیعتاً مانند ویکی پدیا و سایر زیر مجموعه هایش شما هم می توانید در ویکی گفتار جملات نغز و جالب مشاهیر محبوبتان را درج و به اشتراک بگذارید.
Wikispecies: ویکی گونه بانکی از اطلاعات گونه های موجودات زنده و طبقه بندی های آن ها است و تاکنون حدود ۶۸۰۰۰۰ مقاله در آن در رابطه با موجودات زنده از گیاهان تا جانوران در آن به زبان های مختلف منتشر شده است.
Wiktionary: ویکی واژه یک فرهنگ لغات رایگان است.
Wikimedia Commons: انبار رسانه ای ویکی پدیا است که مجموعه ای ویدیو ها ، فایل های صوتی و تصاویری است که توسط کاربران در آن منتشر می شوند و حق کپی برداری از آن ها برای تمام کاربران اینترنت آزاد است. شما هم می توانید در چالش های ماهانه ی ویکی انبار یا همان رسانه ویکی شرکت کنید و تصاویر و فایل های مرتبط با موضوع تعیین شده را در این زیر مجموعه از ویکی پدیا به اشتراک بگذارید.
Meta-Wiki ، Mediawiki و Wikidata: این سه نیز زیر مجموعه های دیگری از ویکی پدیا هستند که هدف اصلی آن ها کمک به پیشبرد سایر زیر مجموعه های ویکی پدیا که در بالا معرفی شدند و بهبود برنامه ریزی و هماهنگی پروژه های ویکی ها و حتی سایر تارنماهای موجود در وب است.
ویکی پدیا اعتبار ندارد!
حتما تا کنون بارها و بارها عبارت «ویکی پدیا که اعتبار ندارد!» را شنیده اید.
حقیقت امر این است که اعتبار هریک از مقالات ویکی پدیا به منابع استفاده شدن در تهیه و نگارش آن مقاله وابسته است. بر این اساس ممکن است تعدادی از مقالات به دلیل عدم ویرایش توسط کاربران صاحب نظر معتبر نباشند اما آنچه مسلم است این است که با یک تقریب خوب می توان با در نظر گرفتن ویرایش هایی که جهت بهبود محتوای هر مقاله در زمان های مختلف در ویکی ها صورت می گیرند، به اعتبار اکثر مقالات اعتماد داشت و تنها باید در نظر داشت که ویکی ها محل تحقیق دست اول نیستند. با توجه به منابع استفاده شده در تنظیم هر مقاله و نیز سابقه ی نگارنده ی مقاله می توان میزان اعتبار آن را سنجید.